Klompen – holenderskie drewniaki • Heuro

SŁOWEM WSTĘPU

Klompen to tradycyjne holenderskie chodaki z drewna. Charakterystyczne obuwie z zadartym noskiem, zdobione regionalnymi malunkami w żywych kolorach, jest nieodłącznym elementem tożsamości Holendrów, naturalnie wpisanym w naturokulturowy pejzaż Niderlandów.

Jak powstają klompen?

Dawniej niemal każda wieś miała swojego obuwniczego rzemieślnika. Klompen wytwarzano ręcznie z jednego kawałka drewna, zazwyczaj topolowego lub wierzbowego. Drewniany kloc ciosano w odpowiednią formę, żłobiono otwór na stopę, wnętrze i powierzchnię szlifowano, oczyszczano, suszono, następnie buty dekorowano (opcjonalnie) i impregnowano. Droższe modele malowano w regionalne wzory lub zdobiono gustowną snycerką. Od czasów XIX-wiecznej rewolucji przemysłowej produkcja klompen stała się łatwa, szybka i tania dzięki wykorzystaniu maszyn.

Ekologiczny upcykling drewniaków

Klompen są niezwykle wytrzymałe i nadają się do noszenia w każdych warunkach – podczas mrozów i upałów, w deszczu i błocie. Zniszczone powierzchnie można zawsze delikatnie zeszlifować, a pęknięte drewno zabezpieczyć metalowymi obejmami. Całkiem zużyte chodaki poddaje się upcyklingowi, wykorzystując je jako doniczki do kwiatów, ozdoby ścienne i ogrodowe, pojemniki na drobiazgi, stopery do drzwi, a nawet elementy modelarskiego rękodzieła i nowoczesnej sztuki.

Klompen współcześnie

Klompen to doskonały przykład designu użytkowego, który mimo upływu lat niezmiennie cieszy się popularnością. Holenderskie drewniaki przeżywały wzloty i upadki, szczególnie w ostatnim stuleciu. Mimo to nigdy nie wyszły z mody, a po ulepszeniu technologii produkcyjnych przetrwały starcie z dostępną w szerokiej gamie konkurencją. Część rodowitych Holendrów, zwłaszcza starszych mieszkańców wsi, nadal docenia ich ponadczasowy styl i funkcjonalność. Większość obecnie dostępnych egzemplarzy klompen powstaje jednak z myślą o rynku pamiątek turystycznych i promocji dziedzictwa Niderlandów.

Klompen pomiędzy symbolem a atrakcją

Charakterystyczny but z zadartym noskiem to – obok wiatraków, tulipanów, serów i dzieł Vincenta van Gogha – jeden z symboli Holandii, który stał się popularną atrakcją turystyczną. Lokalne sklepy i stoiska z pamiątkami uginają się od ozdobnych klompen pod postacią breloków, kubków, dekoracji, jak i modeli przeznaczonych do noszenia. Po miejskich kanałach pływają fantazyjne łódki w kształcie chodaka, a tu i ówdzie w krajobrazie wyrastają pomniki drewniaków – np. w usianym zabytkowymi wiatrakami Kinderdijk czy w Enter, gdzie znajduje się największy chodak na świecie. Prawdziwą gratką dla miłośników kultury, badaczy holenderskiego dziedzictwa przemysłowego i mody są jednak lokalne muzea i udostępnione do zwiedzania manufaktury, gdzie można poznać historię, technologię i ludzi od wieków zaangażowanych w produkcję tradycyjnego obuwia.

Klompen w sztuce Vincenta van Gogha

Holenderskie i światowe muzea

Vincent van Gogh, najsłynniejszy holenderski malarz, poświęcił w swoich dziełach wiele miejsca niderlandzkiej wsi. Bohaterami jego szkiców i obrazów są odziani w klompen chłopi, jak i same chodaki – jedyne buty przez wieki dostępne dla uboższej warstwy społecznej.

Manufaktura Bertusa Roesinka

Twello

W holenderskiej familii Twents tradycja rzemieślniczej produkcji klompen sięga 1867 r. Fach wraz z rodzinną manufakturą w Borne przechodził z pokolenia na pokolenie. W 2015 r. Bertus Roesink, wówczas 77-letni senior rodu, z rozpaczą stwierdził, że nie ma następcy i zdecydował się sprzedać zakład. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności w tym samym roku powołano Fundację Stoomhoutzagerij Wilpsche Dijk, która odrestaurowała zabytkowy tartak parowy na rogu ulic Wilpsedijk 2 i Burgemeester van der Feltzweg 142 w Twello i tam też przeniosła chodakowe imperium Bertusa Roesinka – jedną z najstarszych do dziś działających fabryk klompen w Holandii. Prócz warsztatu funkcjonuje tu interaktywne muzeum z ekspozycją zabytkowych maszyn i drewniaków, gdzie Bertus postanowił do końca życia pracować, szkolić młodych rzemieślników i opowiadać o obuwniczym dziedzictwie. Jego chwytający za serce przypadek stał się głośny w całym kraju i wywołał społeczną debatę, której przyczyniła się do wzmożonej ochrony krajowego dziedzictwa.

Dodatkowe informacje na temat Bertusa Roesinka w artykułach Toekomst klomp ligt in Twello, Onbreekbare vakman, Klompenmakerij Roesink verkast van Borne naar Twello i w jego autobiograficznej książce „Around the World With Clogs: Bertus Roesink”.

Planuj zwiedzanie

Scherjon's Klompenmakerij & Klompenmuseum

Noardburgum

Fryzyjska fabryka i muzeum chodaków rodziny Scherjon’s działa od 1840 r. Prócz obuwia wytwarza stylowe meble i dodatki z drewna i wikliny. Zwiedzający mogą tu poznać proces produkcji klompen, samodzielnie pomalować chodaki, wziąć udział w różnych warsztatach i zabawach, zajrzeć do sklepiku. Ciekawostką jest też lokalne muzeum fierljeppen – tradycyjnego holenderskiego sportu, w którym zawodnicy przeskakują o tyczce nad kanałem.

Planuj zwiedzanie

Internationaal Klompenmuseum

Eelde

Międzynarodowe Muzeum Chodaków w Eelde przechowuje aż 3000 par drewniaków z ponad 45 krajów świata. Można tu zobaczyć zarówno najstarsze, jak i współczesne egzemplarze drewnianego obuwia, modele używane przez chłopstwo i arystokrację, a także unikatowe okazy zaprojektowane przez słynnych artystów i modystów.

Planuj zwiedzanie

Klompenmuseum Sköpke

Enter

Miasteczko Enter było dawniej mekką wytwórców klompen, gdzie swoje manufaktury miało ponad 300 rzemieślników. Dziś tę bogatą historię z dumą prezentuje Klompenmuseum Sköpke, gdzie można zobaczyć zabytkowe modele obuwia i dawne maszyny, wziąć udział w prelekcjach i warsztatach. W muzeum odbywają się także jedyne w Holandii kursy ręcznej produkcji chodaków pod patronatem Holenderskiego Centrum Wiedzy o Dziedzictwie Niematerialnym.

Planuj zwiedzanie

Klompenmuseum ’t Oale Ambacht

Goor

Miasteczko Goor, leżące zaledwie 10 km od Enter, to kolejny ważny punkt na chodakowej mapie Holandii. Lokalne muzeum prezentuje drewniaki produkcji krajowej oraz egzemplarze z innych zakątków Europy i Azji. Do najciekawszych eksponatów należą chodaki francuskie: spiczaste z Bethmale w Pirenejach i pochodzące z regionu Burgundii, przeznaczone do pracy w winnicach drewniane buty z żelaznym hakiem.

Planuj zwiedzanie

Tańce w klompen

Rytmiczny stukot drewniaków zwiastuje niezapomniane emocje! Holenderskim świętom, festynom i wydarzeniom kulturalnym często towarzyszą popisy tancerzy w ludowych strojach i chodakach. Na najpiękniejsze pokazy z porywającą choreografią warto się wybrać do lokalnych oper i teatrów.

Wyścigi w klompen

Wyścigi chodaków to jedna z ulubionych holenderskich rozrywek sportowo-rekreacyjnych. Odziani w drewniaki zawodnicy ścigają się do mety lub uczestniczą w konkurencjach zręcznościowych – w parach i indywidualnie, pieszo, na rowerze, deskorolce, klompen – wrotkach albo w każdy inny sposób, który tylko przyjdzie do głowy kreatywnym organizatorom.

Drewniaki a zdrowie – fakty i mity

Drewniaki mają niemal tylu samo zwolenników co przeciwników. Zdaniem adwersarzy trepy są nawet gorsze jak szpilki, bo przyczyniają się do zwyrodnień kości i stawów. Dowodów dostarczają bioarcheolodzy z Western University w kanadyjskim Ontario, którzy po zbadaniu ok. 500 szkieletów XIX-wiecznych holenderskich rolników z okolic Amsterdamu zauważyli w kościach stóp u 13% populacji mikrootwory charakterystyczne dla osteochondrozy – choroby cechującej się deformacjami kości i zaburzeniami w kostnieniu chrząstek. Częściową winą za ten masowy objaw obarczono tradycyjne drewniaki klompen, które krępowały naturalny ruch stopy i słabo amortyzowały wstrząsy.

Od tamtego czasu wiedza o budowie i potrzebach ludzkiego ciała znacząco jednak wzrosła, co przełożyło się na ulepszenie chodaków. Droższe modele wyposażano w skórzane cholewki lub klamry, a także antypoślizgowe wkładki.

Holenderskie chodaki klompen ze skórzanymi cholewkami. Fot. Getty Images.

W drewniakowych dywagacjach „za i przeciw” należy także zdecydowanie odróżnić holenderskie klompen od współcześnie produkowanych pantoletów, czyli obuwia z drewnianą podeszwą i elastyczną cholewką, dostępnego m.in. w sklepach medycznych i z odzieżą roboczą. Pantolety są optymalnie wyprofilowane, wygodne, bezpieczne, a modele opatrzone unijnym certyfikatem CE zostały dopuszczone do prac, które wymagają szczególnie dobrego zabezpieczenia stopy. Chodaki tego typu – poprzez wymuszenie prawidłowej postawy – zapewniają ulgę stopom, zapobiegają bólom kręgosłupa, usprawniają krążenie krwi i pracę mięśni, a tym samym są dobrym wyborem dla osób, które borykają się z rozmaitymi schorzeniami, długo pracują w pozycji stojącej, są narażone na mechaniczne urazy stóp lub po prostu cenią maksymalny komfort.

Czytaj

RESEARCH.LAB

Shoes for Departure (1991)

Marina Abramović

Wczesne prace serbskiej artystki Mariny Abramović przesuwają granice interakcji z widzem i jego zaangażowanie w odczuwanie sztuki i życia. W ramach instalacji artystycznej Shoes for Departure (1991) Abramović stworzyła chodaki z ociosanego ametystu, które poprzez kontakt z nieoczywistym, ciężkim i niemożliwym do poruszenia materiałem wynosiły do rangi sztuki zwyczajny proces chodzenia i miały pozwolić odbiorcy na mentalne odejście od doświadczanej rzeczywistości.

Instalacja artystyczna

Zobacz

Eksploruj dziedzictwo kulturowe Holandii

Badaj holenderskie tradycje klompen, organizuj wycieczki obuwniczym szlakiem, gromadź przydatne informacje i zasoby tematyczne z naszym wsparciem researcherskim i koncepcyjnym.

Sprawdź możliwości

Klompen – holenderskie drewniaki

Jak powstają klompen?

Ekologiczny upcykling drewniaków

Klompen współcześnie

Klompen pomiędzy symbolem a atrakcją

Klompen w sztuce Vincenta van Gogha

Manufaktura Bertusa Roesinka

Scherjon's Klompenmakerij & Klompenmuseum

Internationaal Klompenmuseum

Klompenmuseum Sköpke

Klompenmuseum ’t Oale Ambacht

Tańce w klompen

Wyścigi w klompen

Drewniaki a zdrowie – fakty i mity

Moda na tradycję. Znaczenie holenderskich strojów tradycyjnych w różnych kontekstach współczesnej kultury holenderskiej

Zdjęcia z domeny publicznej

How Dutch Clog Makers Are Keeping An 850-Year-Old Tradition Alive | Still Standing

Targi chodaków

Making Clogs

Around the World With Clogs: Bertus Roesink

Osteochondritis Dissecans of skeletal elements of the foot in a 19th century rural farming community from The Netherlands

Interconnection: sustaining difference in a fluid world

The Big Book of Whittling and Woodcarving

On Clogs and Pattens

Shoes for Departure (1991)

Eksploruj dziedzictwo kulturowe Holandii

Autor: Ewa Orciuch

Idź tym tropem dalej