SŁOWEM WSTĘPU
Od XVII do XX w. Saamowie, rdzenni mieszkańcy Laponii, byli prześladowani na tle etnicznym i religijnym. Rozpoczęta w latach 80. XX w. fala protestów doprowadziła do ustawowego uznania politycznej i kulturowej autonomii Saamów. Ich walka o niezależność nadal trwa, jednocześnie stając się wzorem do naśladowania dla innych grup etnicznych z różnych części świata.
Tło historyczne
W XVII w. Saamowie ze skandynawskiej części Laponii padli ofiarą brutalnych prześladowań religijnych i etnicznych ze strony lokalnych władców, ugrupowań chrześcijańskich i nacjonalistycznych. Przez następne trzysta lat mierzyli się z polityką kolonialną, walcząc o zachowanie tubylczej kultury, religii, języka, tradycyjnego stylu życia i rdzennych ziem.
Zryw wolnościowy
W 1956 r. powołano Radę Saamów (Sámiráđđi), organizację pozarządową, która zaczęła działać na rzecz interesów politycznych Saamów z Finlandii, Norwegii, Szwecji i Rosji. Był to początek zaangażowanych ruchów natywistycznych, w które lapońscy autochtoni włączyli się wkrótce z pełną mocą.
Saamowie wzorem do naśladowania
Saamski aktywizm stał się źródłem inspiracji dla innych rdzennych grup etnicznych. Wzorowali się na nim m.in. Maorysi z Nowej Zelandii i australijscy Aborygeni, o czym opowiada reportaż Karli Grant z Documentary SBS Dateline.
Protesty
Czara goryczy przelewa się 1968 r., kiedy na jaw wychodzą plany norweskich władz co do budowy elektrowni wodnej na rzece Masi, na terenach od wieków użytkowanych przez pasterzy reniferów. 15 sierpnia 1970 r. wściekli Saamowie powołują Aksjonskomiteen mot neddemming av Masi, organizację protestującą przeciwko spiętrzeniu rzeki. Tzw. konflikt w Alcie trwa ponad dekadę i chociaż kończy się klęską Saamów, to daje im nową broń – głos w debacie publicznej. Nareszcie zauważalni, rdzenni mieszkańcy Laponii dobitnie żądają autonomii oraz wysuwają uzasadnione historycznie i prawnie roszczenia do terytoriów na Północy. W efekcie tych wydarzeń na początku lat 90. w Norwegii, Szwecji i Finlandii zostają podpisane ustawy chroniące interesy Saamów i powołane saamskie parlamenty parlamenty (Sámediggi w Norwegii, Sametinget w Szwecji, Saamelaiskäräjät w Finlandii; dzięki staraniom Rady Saamów od 2010 r. na podobnej zasadzie działa Куэллнэгк нёарк Са̄мь Соббар, czyli parlament rosyjskich Saamów z Półwyspu Kolskiego).
Żywy symbol walki
Namacalnym symbolem walki o rdzenne prawa Saamów stał się tradycyjny namiot lavvu. Posłużył on także jako punkt wyjścia do zaprojektowania gmachu Sámediggi, parlamentu Saamów w Kárášjohka (Norwegia).
Efekty
Saamskie instytucje rządowe i współpracujące z nimi podmioty dbają o polityczne, ekonomiczne i kulturowe interesy rdzennej ludności Laponii. Choć od kilku dekad walka o niezależność wydaje się być wygrana, zwycięstwo jest tylko częściowe.
Batalia nowej ery
W obliczu zglobalizowanej kapitalistycznej gospodarki Saamowie zmagają się z dyskryminacją ekonomiczną, padając łupem branży naftowej, energetycznej i budowalnej. Media regularnie donoszą o saamskich aktywistach, którzy protestują m.in. przeciwko farmom wiatrowym, tamom rzecznym i nowym osiedlom, stawianym na terenach tradycyjnie używanych przez pasterzy reniferów Saami.
RESEARCH.LAB
Sámi Activists Demand Removal of Wind Turbines in Fosen
International Work Group for Indigenous Affairs
Relacja prasowa dot. saamskich protestów przeciwko elektrowni wiatrowej w norweskim regionie Fosen.
Bezpłatny dostęp • Press release • HTML • Język angielski • Opcja tłumaczenia za pomocą narzędzi przeglądarki
RESEARCH.LAB
Sámi Manifest 15. Performans i pamięć, czyli o rdzennej kulturze samów w perspektywie współczesnych nordyckich artystów i aktywistów
Mariola Pawełko
Artykuł naukowy analizujący pamięć kulturową Saamów w kontekście happeningu Sámi Manifest 15 z 6 lutego 2015 r. w szwedzkim Jåhkåmåhkke.
Bezpłatny dostęp • Artykuł naukowy • PDF • Język polski
Eksploruj
Badaj kulturę i historię polityczną Saamów. Zamów research informacji i zasobów tematycznych na potrzeby działalności badawczej, dziennikarskiej lub hobbystycznej.
